مایکوتوکسین ها
معمولا کلیه مواد خوراکی بطور بالقوه حاوی مقادیر کمی کپک و قارچ می باشند که در شرایط خاصی مانند
رطوبت نسبی 60 تا 80 درصد همراه با دمای بین 40 تا 45 درجه سانتی گراد می توانند به سرعت رشد و
افزایش پیدا کنند رشد کپک ها و قارچ ها در مواد خوراکی نامطلوب است چون آنها برای رشد خود،
مواد مغذی با ارزش موجود در مواد خوراکی را مصرف می کنند و در نتیجه انرژی، چربی، پروتئین و ویتامین های
موجود در مواد خوراکی کاهش می یابد و این موضوع باعث کاهش ارزش تغذیه ای مواد خوراکی می گرد
رشد کپک ها باعث تغییر رنگ، تغییر پایداری و بو و طعم مواد خوراکی شده و در نتیجه دام ها از مصرف آنها
امتناع می کنند علاوه بر این، کپک ها ترکیبات سمی به نام مایکوتوکسین ها را تولید می کنند مایکوتوکسینها،
باعث کاهش تولید و ایجاد بیماری و در شرایط حاد، مرگ دام ها شده و از این طریق از نظراقتصادی ،
موجب ضرر و زیان قابل توجه دامداران می گردد
مایکوتوکسین ها از عوامل ضد تغذیه ای
مایکوتوکسین ها از عوامل ضد تغذیه ای محسوب می شوند که در مواد خوراکی و همچنین در خوراک
کامل آماده (کنسانتره) وجود دارند عوامل ضد تغذیه ای باعث کاهش کیفیت مواد مغذی موجود در خوراک شده
و در نتیجه سلامتی حیوان را تحت تاثیر نامطلوب قرار داده و تولید حیوانات را کاهش می دهند کنترل بهتر مایکوتوکسین ها
موجب افزایش تولید و در نتیجه افزایش درآمد تولید کنندگان می شود ضمنا کنترل مایکوتوکسین ها در جیره های خوراکی
دام ها باعث کاهش وجود بقایای آنها در محصولات تولیدی مورد مصرف انسان مثل گوشت و شیر می شود
سموم قارچی یا مایکوتوکسین ها متابولیت های ثانویه سمی نسبتا مقاوم قارچ ها به شمار می روند که ضمن آلودگی
محیط اطراف قادر به آسیب رساندن به سلامتی حیوانات و کاهش قدرت تولید آنها هستند اکثر مایکوتوکسین ها
فراورده های مشتق از متابولیت های اولیه نظیر اسیدهای آمینه یا استات بوده که در شرایط مناسب بر روی
محصولات و فراورده های خوراکی حیوانات و غذایی انسان تولید می شوند ضمن اینکه بیشتر آنها دارای
وزن مولکولی پایینی هستند و در نتیجه به تنهایی خاصیت آنتی ژنتیکی نداشته و قادر به تحریک سیستم ایمنی میزبان نیستند.
2-چگونگی تشکیل مایکوتوکسین ها
مایکوتوکسین ها در برابر عواملی مثل حرارت، خرد کردن و سایر عوامل فیزیکی در طی فرایند فراوری و بسته بندی
محصولات خوراکی مقاوم اند بنابراین با کنترل عوامل ایجاد این کپک مانند دما و رطوبت میتوان از خسارات ناشی از آن می توان از تولید و تکثیر آنها جلوگیری کرد.
همچنین تحت شرایط مختلف، باعث آلودگی مواد خوراکی شده و جزء عوامل مسمومیت زای بالقوه محسوب می شوند
اکثر مایکوتوکسین های شناخته شده که در علوفه ها و مواد خوراکی دام تولید می شوند، تولیدات متابولیک قارچ های
آسپرژیلوس، فوزاریوم، آلترناریا و پنی سلیوم، کلاوی سپس، نئوتیفودیوم، دیپلوئیدیا و میروتسیوم هستند همچنین آلودگی
با مایکوتوکسین ها در طی مراحل فراوری و انبار کردن محصولات برداشت شده و خوراک دام در زمانی به وجود می آید
که شرایط مناسب محیطی و آب و هوایی از نظر دمایی و رطوبت نسبی برای فعالیت قارچ های سمی و مضر فراهم باشد.
3-دسته بندی مایکوتوکسینها
قارچ های سمی با توجه به اختلالات ناشی از مایکوتوکسین ها به دو زیر گروه قارچ های سمی “مزرعه ای” و” انباری”
تقسیم بندی می شوند قارچ های سمی مزرعه ای از جمله عوامل بیماری زای گیاهی محسوب می شوند و قارچ های
سمی انباری موجب تخریب و فساد مواد انبار شده می گردند
- فوزاریوم
- آلترناریا
- کلاوی سپس
- نئوتیفودیوم از جمله قار چ های سمی مزرعه ای و آسپرژیلوس و پنی سلیوم از قارچ های سمی انباری محسوب می شوند
گونه ها قارچی که در خصوص تولید مایکوتوکسین ها در دامپروری،دامپزشکی دارای بیشترین اهمیت می باشند عبارتند از:
- آسپرژیلوس
- پنی سلیوم
- فوزاریوم
- انواع مایکوتوکسین ها بر اساس مسیرهای بیوسنتزی طبقه بندی می شوند همچنین ممکن است به دلیل
- شرایط اقلیمی خاص برای رشد و متابولیسم ثانویه براساس مناطق جغرافیایی ظهور آنها، نیز شناسایی و طبقه بندی شوند
مثلا گونه های:
- آسپرژیلوس فلاووس
- آسپرژیلوس پاراسی تیکوس
- آسپرژیلوس اوکراسئوس در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب تکثیر پیدا می کنند.
در صورتی که گونه های پنی سلیوم اکسپانسوم و پنی سلیوم وروکوسوم از انواع قارچ های مناطق معتدل هستند
بدین ترتیب مایکوتوکسین های ناشی از انواع قارچ های گونه آسپرژیلوس عمدتا در تولیدات گیاهی و زراعی
مناطق حاره و گرمسیری به وجود می آیند در حالی که مایکوتوکسین ناشی از پنی سلیوم، اکثرا در مواد خوراکی
خصوصا غلات نواحی معتدل تولید می شوند گونه های سمی فوزاریوم تقریبا بطور گسترده ای در غلات کشورهای
مناطق گرمسیری به وجود می آیند بنابراین شرایط مطلقی برای تولید آنها وجود ندارد و همانطور که گفته شد هر
منطقه ای اگر شرایط دمایی و رطوبتی برای رشد قارچ ها هموار باشد رشد و تکثیر می یابند.
4-عوارض ناشی از قارچ مایکوتوکسین
به طور کلی، به عوارض ناشی از مسمومیت با مایکوتوکسین ها، مایکوتوکسیکوزیس گفته می شود چنانچه
مایکوتوکسین ها مستقیما به علت وجود کپک های مولد بر روی مواد غذایی انسانی و یا مواد خوراکی حیوانی
تولید شوند، مسمومیت ناشی از مصرف چنین موادی را مایکوتوکسیکوز اولیه میگویند در صورتی که مایکوتوکسین ها
از طریق مصرف مواد خوراکی، توسط دام یا بر اثر فرایند نامناسب تولید، وارد محصولات دامی مثل شیر و گوشت شوند
به عارضه ناشی از مصرف چنین محصولاتی مایکوتوکسیکوز ثانویه گفته می شوند.
نکته قابل توجه در خصوص مایکوتوکسین ها تولید مشترک دو مایکوتوکسین یا بیشتر توسط گونه های یکسان
قارچ هاست این موضوع می تواند موجب ارائه تفاسیر جدید در زمینه دلایل و علل موارد شناخته شده وثبت شده
مایکوتوکسین ها باشد اکثر گونه های آسپرژیلوس، بر روی مواد خوراکی در حال فساد و همچنین سایر مواد در مناطق
گرمسیری یافت می شوند برخی گونه های آن در تهیه و عمل آوری مواد غذایی در صنایع غذایی کاربرد دارند.
از جمله گونه نایجر در تولید اسید سیتریک و گونه اریزا در تولید سس گوجه استفاده می شود آسپرژیلوس از نظر
گستردگی گونه ها و تعداد گونه های تولید کننده متابولیت های سمی بسیار متنوع است، گونه های پنی سیلیوم
به عنوان کپک های آبی- سبز شناخته می شوند و در مواد غذایی و یا خوراک دام در حال فساد وجود دارند.
ادامه….
